Technologie
“Ook technologie zal onze levens en de werkelijkheid fundamenteel veranderen. ”
Dames en heren,
Als u eind september SuperNova bezocht in Antwerpen -wat ik hoop- zal u het helemaal eens zijn met de visie van Patti Maes, die als Belgisch toponderzoekster aan het prestigieuze MIT in Boston, al meer dan 30 jaar de interactie tussen mens en machine onderzoekt: “Het heeft geen zin om bang te zijn voor wat de technologie ons brengt. Meer technologie is immers het lot van de mensheid”.
Vertrouwen en geloof in wetenschap en technologie liggen niet perse voor de hand.
En toch. Wetenschap en technologie bieden schier oneindige mogelijkheden om tal van eerder geproblematiseerde uitdagingen het hoofd te bieden, om bedreigingen om te buigen tot boeiende kansen.
Steeds kleinere, steeds goedkopere sensoren, (waarvoor het Interuniversitair Micro-Electronica Centrum, kortweg IMEC wereldwijd vermaard is), de ontwikkeling van augmented reality (AR) en de niet te stuiten opmars van artificiële intelligentie (AI), zijn volgens prof. Patti Maes de belangrijkste krachten achter de zogenaamde 4de technologische revolutie.
Voortaan zijn niet alleen computers, maar zowat alle dingen die ons omringen, slim en functioneel geconnecteerd.
Voor vele van de huidige veiligheids-, duurzaamheids- en mobiliteitsuitdagingen kunnen slimme algoritmen, losgelaten op big data, oplossingen bieden dankzij goedkopere sensoren, de versterkte rekenkracht van steeds slimmere computers en steeds performantere en snellere communicatienetwerken. Een filmpje van Antwerp Smart City zegt allicht meer dan 1000 woorden. Kijk even mee!
Ja, de vierde revolutie zal de manier waarop we leven, werken en ons tot elkaar verhouden fundamenteel veranderen, aldus het World Economic Forum. Technologische doorbraken zullen onze economie en maatschappij grondig dooreenschudden o.m. door de combinatie en integratie van digitale, fysische en biologische systemen.
“60% van generatie Z, de jongeren die nu aan onze universiteiten beginnen, zal een baan hebben die vandaag nog niet eens bestaat. 6 op de 10 bedrijven met de grootste marktkapitalisatie bestonden 20 jaar geleden nog niet. Deze technologische revolutie is ongezien in de geschiedenis”, aldus Farnan Jahanian, voorzitter van de Carnegie Mellon University, de wereldwijde nummer 1 in artificiële intelligentie (AI).
"Slimme machines zullen onze economie en maatschappij dooreenschudden"
De voorbeelden zijn legio. Zelfrijdende wagens die u, als zat u in een mobile office, veilig op uw bestemming brengen en desgewenst –met beeld, film en tekst-, informeren over alle bezienswaardigheden langs de weg en/of de laatste input geven voor uw meeting.
Applicaties die door een combinatie van data over de toon van iemands stem, gelaatsuitdrukkingen, de snelheid waarmee iemand typt, de frequentie waarmee hij of zij een bepaalde app opent,… tekenen van depressie kan ontwaren, of zelfs voorspellen.
Wearables die onze lichaamsfuncties permanent monitoren en de huisarts informeren als er iets mis is, nog vooraleer je er zelf erg in hebt; en in dezelfde sfeer: borstenhouders die feilloos tumoren detecteren in een vroeg stadium, waardoor invasief onderzoek kan worden vermeden en tijdig kan worden ingegrepen.
Intelligente zelflerende machines die cv’s, persoonsgegevens, rechterlijke uitspraken in diverse databanken screenen en een voorstel van beslissing genereren voor aanwervingen, toekenning van kredieten, verzekeringen, rechtszaken.
Koelkasten die de voorraad bijhouden en bijbestellen wanneer een tekort dreigt; robots die zwaar werk licht en vooral veilig maken.
Sprekende bloempotten die ouderen gezelschap houden.
Slimme huizen waarin de vaatwasser, wasmachine of droogkast aanslaan op het moment dat hernieuwbare energie geproduceerd wordt.
Slimme havens.
Slimme bedrijven.
Slimme logistiek.
Slimme leerplatformen en -systemen...
“Dat de 4de technologische revolutie immense veiligheidsrisico’s met zich meebrengt, is een open deur"
Het lijkt allemaal bijzonder vergezocht, science fiction haast, maar vergis u niet. Ze zijn actueel, reëel en steeds meer operationeel. Ook tijdens de internationale bijeenkomsten waaraan ik het afgelopen jaar mocht deelnemen, daagde het snel: we leven niet in een tijdperk van verandering, maar in een verandering van tijdperk.
Ook SuperNova op het Antwerpse Eilandje bood een treffende inkijk in wat technologie nu al, en dra op zeer grote schaal, ten goede vermag.
De vraag is niet langer óf, maar vanaf wanneer en met welke snelheid de vele en uiteenlopende technologische innovaties onze levens ingrijpend zullen veranderen.
Wat betekent dat voor ons? Hoe bereiden we ons erop voor? Hoe gaan we ermee om? Passen we de sociale, democratische welvaartstaat, zoals die zich sinds de Eerste en Tweede Wereldoorlog in West-Europa heeft ontwikkeld daaraan aan, en zo ja hoe? Of nopen ze tot nieuwe denk– en organisatiekaders?
Even open als de vragen, is de zorg en urgentie waarmee we de antwoorden zullen moeten ‘verzinnen’. Inderdaad, er zal ontzettend veel verbeelding en wilskracht nodig zijn in een ‘multi-level governance wereld’, waarop ik zo dadelijk nog even terugkom.
Dat de 4de technologische revolutie immense veiligheidsrisico’s met zich meebrengt op het vlak van cybersecurity, hacking, phishing, ransomware enz., is een open deur en alom bekend.
U leest er dagelijks over in de media: over eerder autoritair geleide staten die ICT en zogenaamde trollen inzetten om verkiezingen, referenda of de mainstream waar ook ter wereld te beïnvloeden; over aanvallen op overheden, banken, zorginstellingen om structuren te ontwrichten en een sfeer van angst en onzekerheid te voeden; over identiteit- en andere fraude en/of zeer gewiekste technieken om mensen op te lichten, te chanteren.
Als de gemeenrechtelijke criminaliteit daalt dan mag u er gif op nemen dat die mede te verklaren valt door nieuwe ‘businessmodellen’ van criminelen die hun actieterrein verschuiven naar het internet.
Cybersecurity groeide inmiddels uit tot een populaire studie- en onderzoeksrichting. Staten ontwerpen doordachte cyber nood- en interventieplannen. Ethische hackers zoeken gaten in de beveiligingssystemen. Bedrijven en burgers worden stilaan alerter, …
Ervan verlost raken we allicht niet. Ook hier geldt: zet onderbouwd in op alertheid en zelfredzaamheid van mensen, als noodzakelijke versterking van en/of stimulans voor een doorgedreven aanpak door de overheid.
Dames en heren, veiligheid is ook hier niet alles!
“Ik vrees de dag dat de technologie onze menselijke interactie zal overtreffen. De wereld zal dan bestaan uit een generatie idioten”. Albert Einstein had het niet helemaal bij het rechte einde toen hij vooruitblikte op de manier waarop de toenmalige technologische revolutie ons communicatiepatroon zou wijzigen.
Cultuurpessimisten mogen er anders over denken: m.i. is de wereld is er echt niet dommer op geworden. Alle onheilstijdingen ten spijt, in onze tijden van onzekerheid: onze huidige wereld is de welvarendste en meest vredige in de geschiedenis van de mensheid. Ja, de techniek pikt banen in. Dat is altijd zo geweest.
Ja, het leed, de ontwrichting en de haast ondraaglijke onzekerheid die techniek met zich mee kan brengen, zijn echt. Perceptie en vrees, zijn zeer reëel voor wie vreest, al is de werkelijkheid minder duister of zelfs helder. En ja, er zijn – bovenop die van veiligheid- risico’s waar we als samenleving zeer alert voor moeten zijn.
De toepassing van algoritmen op big data kan, a fortiori wanneer computergestuurde beslissingen blind gevolgd worden, immers leiden tot verscherpte dualisering, armoede en uitsluiting. Data kunnen fout zijn en misbruikt worden en/of een meedogenloze en ontwrichtende impact hebben op iemands leven.
Een standaardmededeling op de snelle trein tussen Tianjin en Beijing, maakte scherp duidelijk wat ik daarover in boeken las en op het World Economic Forum door een Chinees panellid enthousiast hoorde verdedigen.
Geparafraseerd gaat die tijding als volgt: ”als u nog niet beschikt over een geldig vervoersbewijs, moet u dat meteen melden en alsnog een ticket aankopen. Reizigers zonder geldig ticket, die zich niet vooraf in regel hebben gesteld, zullen beboet worden. In de toekomst zullen zij geen, of slechts onder strikte voorwaarde, een ticket kunnen kopen. Zwartrijden zal in het raam van het sociaal kredietsysteem, ook op andere vlakken uw sociaal leven belemmeren”.
Kortom, echt of vermeend maatschappelijk ongewenst gedrag –zwartrijden, een rood licht negeren, de foute producten kopen, ‘foute’ sites bezoeken, ‘foute’ communicatie uitsturen, slechte schoolresultaten, en wie weet morgen ook ziektes en gebreken…- leveren strafpunten én mogelijk een vermelding op een zwarte lijst op.
Gebruik maken van het openbaar vervoer, reizen naar het buitenland, toegang tot sociale voorzieningen, kansen op een goede baan, toelating tot bepaalde scholen voor de kinderen, de mogelijkheid om geld te lenen, een onderneming te starten, in te schrijven voor allerhande deelsystemen, vlot internet…kunnen er mee van afhankelijk zijn.
Europa is -hoezeer ik van dat land en zijn cultuur onder de indruk blijf- China niet, maar het zet aan tot denken en alertheid.
O.m. over onze privacy. Over de mogelijkheid en noodzaak om inzicht en inzage te hebben in alle data die over ons bewaard worden. Om data te kunnen laten corrigeren of verwijderen als ze fout of storend zijn. Om te weten wie ze bijhoudt, waarvoor en voor hoelang. Om te kunnen achterhalen wie ze met wie deelt, met welke finaliteit en eventueel tegen welke prijs. GDPR lijkt een gesel maar is een zegen! Geloof me: buiten de Unie worden we ervoor benijd.
Dat er inmiddels zoekmachines bestaan die er prat op gaan dat ze de zoekgeschiedenis op geen enkele manier bijhouden, laat staan delen, is alvast een goede zaak.
Tot slot moeten we er ons rekenschap van blijven geven dat modellen en algoritmen niet louter worden geconstrueerd door machines, maar op basis van de keuzes die mensen, organisaties, instellingen, bedrijven, overheden…maken over data: welke data worden gebruikt en welke worden buiten beschouwing gelaten?
Die keuzes gaan niet louter over efficiëntie en effectiviteit. Ze zijn fundamenteel ethisch. En dus is er meer dan ooit nood aan transparantie en verantwoording, aan oog voor rechtvaardigheid en eerlijkheid
Big data en algoritmen kunnen de besluitvorming verbeteren, want laten toe om met veel meer info en data rekening te houden dan ooit tevoren. De finale beslissing over wie de job, respectievelijk een lening of een verzekering krijgt, wie zich mag inschrijven aan een bepaalde school, hogeschool of universiteit, wie welke sanctie of een gunstig vonnis krijgt, blijft finaal best mensenwerk.
Zolang de mens centraal blijft staan, zolang er steeds ook oog is voor de mogelijke effecten zowel op de macro- als de microschaal, zullen de voordelen van de nieuwe technologieën de mogelijke nadelen allicht ver overtreffen.
Kortom, we leven in waanzinnig spannende tijden van schier eindeloze mogelijkheden. Onderlegde alertheid is gepast, angst en onzekerheid zijn ernstig te nemen maar beheersbaar, de nieuwe kansen en mogelijkheden overweldigend. Laten we ze samen ten goede grijpen!
“Zolang de mens centraal blijft staan, zullen de voordelen van de nieuwe technologieën de mogelijke nadelen allicht ver overtreffen.”