STANDPUNT VAN
Natuur is dé sleutel om met z'n allen gezonder in het leven te staan
Natuur en menselijke gezondheid lijken onlosmakelijk met elkaar verbonden. En toch zetten vandaag nauwelijks professionals uit de gezondheidszorg de natuurlijke omgeving in om hun patiënten op duurzame wijze beter te maken. Als het van professor en huisarts Roy Remmen afhangt, komt daar liever vandaag dan morgen verandering in.
– Prof. dr. Roy Remmen in gesprek met Dirk Vandenbussche, directeur van de provinciale dienst Duurzaam Milieu- en Natuurbeleid
Roy Remmen heeft een huisartsenpraktijk in Baarle-Hertog, pal op de grens met Nederland. Daarnaast bestudeert hij als hoogleraar huisartsgeneeskunde aan de Universiteit Antwerpen hoe we de eerstelijnszorg verder kunnen verbeteren. Ook al moet hij daarbij soms al eens het wiel heruitvinden. Of kijk jij vreemd op van het inzicht dat een stevige portie natuur voor veel patiënten net zo heilzaam is als medicatie en ook hulpverleners echt helpt om overeind te blijven?
Hoe ervaar jij het thema Natuur in je huisartsenpraktijk?
Als huisarts ben je eigenlijk een duizendpoot. Je patiënten variëren van heel jonge kinderen en zwangere vrouwen tot mensen met een psychosociaal probleem en hoogbejaarden die aan veel aandoeningen tegelijk lijden. Toen ik pas begon, kreeg ik in mijn praktijk opvallend veel kinderen met allergieën over de vloer. Ik zag al snel het verband met het toenmalige modeverschijnsel om supergeïsoleerde huizen zonder aandacht voor ventilatie te bouwen. Dat bracht me tot het besef dat mensen die een aanzienlijk deel van hun tijd buiten doorbrengen vaak een stuk gezonder in het leven staan.
En dus is de logische conclusie dat de natuur een prominentere plaats binnen de gezondheidszorg verdient?
Zoals Hans Van Dyck, mijn collega-hoogleraar in de Gedragsecologie, al stelde in de eerste editie van Zuurstof: de natuur is absoluut goed voor onze mentale gezondheid. Steeds meer mensen vervallen tegenwoordig in een langdurige afwezigheid op het werk. Dat kost onze sociale zekerheid tonnen geld. Soms ligt een moeilijke thuissituatie aan de basis, soms gaat het om financiële moeilijkheden of om professionele spanningen. We merken dat, net zoals gezondheid, de toegankelijkheid van natuur sociaal ongelijk verdeeld is en daar dus nog een grote uitdaging ligt voor huisartsen om patiënten natuur voor te schrijven. Ongeacht de bron van hun probleem schrijf ik mijn patiënten alleszins heel vaak meer beweging voor. En dan het liefst buiten en in de natuur.
In nauwe samenwerking met de provincie Antwerpen hebben jullie aan de UAntwerpen de leerstoel Zorg en Natuurlijke Leefomgeving opgezet. Wat onderzoeken jullie precies?
Wij hechten in ons Centrum voor Huisartsgeneeskunde veel belang aan cocreatie. Dat wil zeggen dat we samen met eindgebruikers uit de zorg nagaan hoe we de natuurlijke omgeving daarbij beter kunnen inzetten. Een van onze onderzoeksprojecten bestudeert de relatie tussen de al of niet bebouwde omgeving en de mentale gezondheid in Brussel. Met onze leerstoel Zorg en Natuurlijke Leefomgeving bekijken we hoe we onder andere met burn-outcoaching op zorgboerderijen mensen beter kunnen maken die vastgelopen zijn in de hectiek van de dag.
"We bekijken onder andere hoe we op zorgboerderijen mensen beter kunnen maken die vastgelopen zijn in de hectiek van de dag. "
Weten we al niet veel langer dat natuur goed is voor onze gezondheid? Waarom is daar nog wetenschappelijk onderzoek voor nodig?
In de geneeskunde worden strenge eisen gesteld aan wetenschappelijk bewijs. Een positief basisgevoel is op zich niet voldoende. Bovendien is de kloof tussen weten en doen vaak erg diep en is het `doenvermogen` soms erg gebrekkig aanwezig. Anders zouden woonzorgcentra en huisartspraktijken er vandaag helemaal anders uitzien. Waarom zijn veel van die ruimtes zo klein en worden ze bewust klinisch wit gemaakt, zonder contact met natuurlijke en groene elementen? Louter en alleen omdat ze zo gemakkelijk schoon te houden zijn. Ik ken ook nog maar weinig huisartsen die hun patiënten beweging in de natuur voorschrijven. Om dat aan te leren, heb je actief onderzoek nodig waarbij je strategieën uitprobeert tot je iets vindt wat echt werkt. En daarna moet je dat ook nog eens naar de beroepsgroep communiceren. We zijn er dus nog niet.
“Ik ken vrijwel geen huisartsen die hun patiënten beweging in de natuur voorschrijven.”
Hoe willen jullie daarin voor een omwenteling zorgen?
Als Academisch Centrum zitten we in een heel goede positie. We hebben nu in de opleiding een module uitgebouwd waarbij de huisarts de tijd in de spreekkamer goed en efficiënt kan gebruiken door er meteen voldoende zelfzorg aan te koppelen. Veel gezondheidswerkers zijn namelijk door de hoge tijdsdruk op hun beurt erg gevoelig voor uitval. Uit ons experiment blijkt stilaan dat activiteiten in de natuur het stressniveau effectief verlagen. Zo worden onze huisartsen in opleiding straks de ambassadeurs van een gezonde portie natuur op doktersvoorschrift. Daarnaast plannen we ook nog workshops voor hulpverleners.
Zijn die inzichten ook op de werkvloer bruikbaar, in het kader van een preventiebeleid?
Jazeker! Stilaan groeit het besef dat een bedrijf dat goed voor zijn werknemers zorgt automatisch ook efficiënter is. En dat een duurzamere omgang met het menselijk potentieel uiteindelijk de productiviteit in de hand werkt. We gaan nu aan de slag met andere partners in Antwerpen en Vlaanderen om heel concreet na te gaan hoe een natuurgerichte bedrijfscultuur de uitval op de werkvloer kan verlagen.
Helpt de coronacrisis jullie daarbij een handje?
De coronacrisis heeft ook de gezondheidszorg grondig dooreengeschud. In België waren er relatief veel overlijdens te betreuren. Meestal waren dat mensen met meerdere aandoeningen, zoals overgewicht en diabetes, in combinatie met een matige algemene conditie. Wel, dat zijn risicofactoren die je nu net door meer te bewegen deels kan neutraliseren. Heel veel sterftegevallen deden zich bovendien voor in onze woonzorgcentra. Het probleem daar is dat zij vaak gebouwd zijn op basis van inmiddels achterhaalde inzichten. Ik ben er zeker van dat de vormgeving van dergelijke tehuizen in de toekomst grondig zal veranderen en dat er met name meer open ruimte met natuurlijke elementen zal komen. Om dat proces te versnellen, zullen we voor het project Buitenzorg samen met de Antwerpse Regionale Landschappen minstens vier zorginstellingen in onze provincie vergroenen. Onze Leerstoel staat in voor de wetenschappelijke kant van het verhaal op basis van meetbare factoren. De Regionale Landschappen vertalen dan weer de natuur - en landschapswaarden, de beleving en de gevoelsmatige aspecten en staan in voor de effectieve vergroening.
Recent organiseerden we ook een grote corona-enquête met meer dan 11.000 deelnemers. Daaruit bleek dat de Vlaming een actieve natuurparticipatie echt wel belangrijk vindt voor zijn gezondheid. Al is dat inzicht bij lageropgeleiden wel minder uitgesproken. Verder viel op dat maatschappelijk kwetsbaardere personen, zoals mensen met een laag inkomen of ouderen, in de bevraging beduidend minder talrijk aanwezig waren. Terwijl we net op die groepen moeten inzetten om nog meer positieve effecten van natuurbeleving te zien. We zullen dus in het vervolgonderzoek extra moeite moeten doen om hen te bereiken en te begrijpen.
Is daarbij ook een rol weggelegd voor de provincie of de lokale overheid?
Onze natuurlijke omgeving valt onder verschillende bevoegdheidsniveaus. Vlaanderen staat in voor de grote natuurdomeinen. De gemeenten hebben uiteraard een lokale rol. De provincie is een mooi niveau om ons werk dichter bij de eindgebruiker te brengen, onder een voldoende grote paraplu. We gaan nu met haar in dialoog voor andere initiatieven in samenwerking met het bedrijfsleven en de Antwerp Management School. Ik steun in elk geval gedeputeerde Jan De Haes in zijn beleid om de natuur in onze provincie beter bereikbaar en toegankelijk te maken. Wij willen helpen om haar doorslaggevende rol in de gezondheidszorg extra in de verf te zetten. En het is vast en zeker kosteneffectief om te investeren in een gezonde leefomgeving voor iedereen.
"Ik steun gedeputeerde Jan De Haes in zijn beleid om de natuur in onze provincie beter bereikbaar en toegankelijk te maken."
Meer weten?
Dirk Vandenbussche
Directeur Dienst Duurzaam Milieu- en Natuurbeleid