STANDPUNT VAN
Marijke Huysmans vraagt meer aandacht voor waterschaarste
"België een regenland? Wereldwijd kampen maar 22 landen met een hogere waterschaarste"
Professor Marijke Huysmans is als experte in grondwaterhydrologie verbonden aan de VUB en de KU Leuven. Ze adviseerde de Vlaamse regering bij de opmaak van de recente Blue Deal: de grote middelen worden ingezet om het groeiende droogteprobleem in Vlaanderen aan te pakken. Geen dag te vroeg, zo oordeelt ze. Al mag het voor haar gerust nog wel wat meer zijn.
- Prof. Dr. Ir. Marijke Huysmans in gesprek met Kris Huijskens, droogte- en hemelwatercoördinator van Provincie Antwerpen
© frederikbeyens
Waarom worden we sinds 2017 plots geconfronteerd met droogte en waterschaarste? België staat toch bekend als een regenland?
Het is een totaal foute perceptie dat België een regenland is. Zelfs zonder lange droogteperiodes zijn we een waterschaars land. En vooral Vlaanderen is een waterarme regio, als we de verhouding tussen het beschikbare water en de vraag van gezinnen, landbouw en industrie bekijken. Op wereldschaal zijn er - in een normaal jaar - zelfs maar 22 landen met een hogere waterstressindex.
Wat doen we in Vlaanderen verkeerd?
Vlaanderen is erg dichtbevolkt. Door de hoge ontwikkelingsgraad is er ook vanuit industrie en landbouw een grote vraag naar water. Anderzijds hebben we zelf geen enkele invloed op wat er langs aanbodzijde binnenkomt, via rivieren en neerslag. Bovendien is dit een relatief verharde regio: zo geven we het regenwater minder kans om naar het grondwater toe te infiltreren.
De komende jaren blijven we dus met waterschaarste kampen?
Absoluut! Experts waarschuwen al meer dan 10 jaar dat we door de klimaatverandering geconfronteerd zullen worden met langere droogteperiodes. De nu al geringe waterbeschikbaarheid zal nog meer onder druk komen te staan. Dat is de nieuwe realiteit waaraan we ons zullen moeten aanpassen.
"Langere droogteperiodes zijn een nieuwe realiteit waaraan we ons zullen moeten aanpassen."
De Antwerpse gouverneur kondigde al meermaals een captatieverbod af voor kleine, ecologisch zeer kwetsbare beken. Desondanks zijn enkele van hen toch drooggevallen. Hoe komt dat?
De beken in Vlaanderen worden rechtstreeks gevoed door regenwater en onrechtstreeks door grondwater. Als het lange tijd niet regent en ook het grondwater tot onder het vereiste niveau zakt, vallen waterlopen onvermijdelijk droog. Zelfs al wordt er geen water opgepompt.
"Een lage grondwaterstand wil niet zeggen dat het water bijna op is. Er is nog veel diep water waar we op kunnen terugvallen."
Kunnen we iets doen om dat te voorkomen?
De algemene boodschap is dat regenwater zo traag mogelijk moet worden afgevoerd naar de grotere rivieren. Door de grondwaterstanden structureel te verhogen, zullen beken ook in droge periodes langer water blijven bevatten. Daarnaast kan de structuur van de beek en het landschap worden aangepast door bijvoorbeeld stuwen te plaatsen.
Als we het water trager afvoeren en langer in grachten en beken ophouden, verhoogt lokaal dan niet de kans op wateroverlast? Hoe vinden we daarin de juiste balans?
De vermeende tegenstellingen tussen droogte- en wateroverlast kloppen doorgaans niet. Regenwater infiltreren en vervolgens vertraagd laten afvoeren en bufferen mogen we niet uitsluitend als droogtemaatregelen zien. Ze helpen ook echt de wateroverlast te beperken. Maar de plaats waar we die maatregelen precies toepassen, is wel cruciaal om geen andere problemen te creëren.
Provincie Antwerpen is de beheerder van de onbevaarbare waterlopen. Waar moeten wij werk van maken?
Er zijn in de provincie grote uitdagingen op het vlak van water, omdat er zo’n hoge vraag is vanuit de huishoudens en zoveel industrie rond de haven van Antwerpen. Tegelijkertijd zijn er veel rivieren en kanalen, is er een aanzienlijke grondwatervoorraad in de Kempen en zijn er belangrijke natuurgebieden. Vanuit mijn eigen expertise rond grondwater zou ik de provincie aanraden om goed voor de grondwaterreserves te zorgen. Zij zijn in een droogteperiode vaak de enige bron die de waterlopen kan voeden. Alle maatregelen die voor meer grondwater zorgen, het water langer vasthouden en de vraag reduceren, maken mee het verschil.
We zien wekelijks wel een artikel of interview met jou voorbijkomen, maar ook je collega-professor Patrick Willems haalt geregeld het nieuws. Moet de academicus van vandaag ook een goede communicator zijn?
Zeker en vast! Omdat we als onderzoeker over alle data en modellen beschikken, beseffen we veel sneller dan anderen dat er een groot probleem zit aan te komen. Als we dan ook merken dat onze samenleving daar absoluut niet op voorbereid is, is het onze plicht om aandacht te vragen voor dat thema en oplossingen voor te stellen. Zo houden we het probleem hoog op de politieke agenda en worden er budgetten voor vrijgemaakt. Wanneer experts uit verschillende disciplines telkens weer op dezelfde nagel blijven kloppen, wordt er een 'sense of urgency' gecreëerd en ontstaat er een maatschappelijk draagvlak. Dat heeft onrechtstreeks ook geleid tot de totstandkoming van de Blue Deal van de Vlaamse regering.
Welke rol heb jij daarin gespeeld?
Ik heb in een hoorzitting van het Vlaamse Parlement de waterschaarste toegelicht. Alle politieke partijen waren meteen mee en luisterden ook echt naar mijn advies. Als je er de Blue Deal op naleest, zie je dat alle maatregelen waar de experts voor gepleit hebben daar effectief in terugkomen. Dat geeft uiteraard een zekere persoonlijke voldoening. Elke onderzoeker vraagt zich namelijk wel eens af of de wereld nu echt beter wordt van zijn werk.
"De eerste 75 miljoen euro voor de Blue Deal zullen niet volstaan om alle voorziene maatregelen te kunnen uitvoeren."
Bovendien creëren jullie ook draagvlak bij de burger.
De perceptie is inderdaad hard veranderd. 99% van de publieke reacties zijn tegenwoordig positief. Ik krijg ook mails van mensen die me vragen wat ze zelf kunnen doen. Vroeger dachten velen dat de droogte in België eigenlijk helemaal niet zo erg was. Nu moet je niemand meer overtuigen van het probleem en kunnen we ons gelukkig concentreren op de oplossing.
Ik ben in elk geval fan van je blogspot en je filmpje over grondwater voor Universiteit van Vlaanderen.
Ik ervaar dat de zaken die ik op mijn blog en op Twitter post voor velen inspirerend werken. Ik merk dat veel journalisten daar achtergrondinformatie gaan halen en dat de vragen die ik krijg vaak gerelateerd zijn aan wat ik zelf heb geschreven. Dat heeft zeker geholpen om de boodschap over het belang van grondwater te verspreiden.
Wat zijn vandaag nog de grootste misvattingen omtrent waterschaarste en grondwater?
De grootste misvatting is dat er in de ondergrond een grote rivier zou stromen. Ook weet men vaak niet dat een lage grondwaterstand helemaal niet wil zeggen dat het water bijna op is. Er is nog veel diep water waar we op kunnen terugvallen. De variatie die we in het ondiepe water zien, gaat over hooguit 1 percent van de totale hoeveelheid grondwater. Maar voor de natuur, onze waterlopen en de landbouw is die 1% wel heel belangrijk. Heel veel mensen denken ook dat een lage grondwaterstand inhoudt dat er massaal veel werd opgepompt. Maar we hebben op dat vlak echt wel een streng vergunningsbeleid.
Je sprak daarnet over de Blue Deal van minister Demir. Zetten we daarmee een belangrijke stap naar een duurzame oplossing?
Ik ben zeer positief over dat initiatief. De Blue Deal is een heel ambitieus en omvattend plan. Het gaat over ruimte geven aan water, natuur, circulair watergebruik, bufferen, ontharden, bevoorradingszekerheid van drinkwater garanderen, water besparen, lekken opsporen en dichten … Er is een eerste budgetschijf van 75 miljoen euro voorzien. Dat zal helaas niet volstaan om al die maatregelen te kunnen uitvoeren. Ik hoop dan ook dat er nog meer geld zal worden vrijgemaakt.
Kunnen de provincies en lokale besturen hun wagonnetje aanhaken aan de krachtlijnen van de Blue Deal?
Het is inderdaad de bedoeling dat iedereen zijn steentje bijdraagt. Als alle gemeenten in hun vergunningsbeleid en bij de inrichting van de openbare ruimte voortaan systematisch het wateraspect meenemen, valt er al enorm veel winst te rapen. Vanuit de innovatiebudgetten van landbouw en industrie is er ook nog veel mogelijk. Ik zie in die sectoren in elk geval veel interesse. De provincies kunnen dan weer de infiltratie van het regenwater gevoelig verbeteren.
Je maakt ook deel uit van de Taskforce Droogte die toeziet op de uitvoering van de Blue Deal. Wat doe je daar precies?
De taskforce formuleert kostenefficiënte acties, identificeert aanvullende initiatieven in de strijd tegen de droogte en maakt het toekomstige droogtebeleid slagkrachtiger. Als grondwaterexpert waak ik erover dat onze reserves veilig worden gesteld: voldoende infiltratie, grondwater vasthouden, vermijden dat er te veel wordt opgepompt, alternatieven zoeken … Het is mijn rol om ervoor te zorgen dat het onzichtbare grondwater niet vergeten wordt.
De Vlaamse regering zet met de Blue Deal ook in op innovatie. Zitten er momenteel veelbelovende onderzoeken voor het waterschaarsteprobleem in de pijplijn?
Samen met De Watergroep en het Nederlandse KWR gaan we na hoe we beter duurzame scenario’s voor grondwatergebruik kunnen opstellen. Vooral over de diepere grondwaterlagen is er nog veel onzekerheid. Een ander project is het hergebruik van gezuiverd afvalwater voor irrigatie in de landbouw. We kijken met name naar de mogelijke effecten op de kwaliteit en kwantiteit van het grondwater. Daarnaast ligt er nog veel potentieel binnen ASR of Aquifer Storage and Recovery. Je kan je grondwaterlagen artificieel voeden door infiltratie of door injectie van overtollig rivierwater of gezuiverd afvalwater. Maar we weten nog niet waar we die techniek het best kunnen implementeren. Ook het onderzoek rond retourbemalingen (bemalingswater terug de grond in krijgen) is erg interessant. Daar kunnen onderzoek en innovatie helpen om de technische barrières weg te werken.
Je doceert uiteraard ook aan studenten. Merk je door de droogteproblematiek een toegenomen interesse in je vakgebied?
Jazeker! De vraag om bachelorproeven, thesissen, stages en doctoraten is zelfs zo hoog dat ik studenten moet weigeren. Die trend was ook voor de laatste droogteperiode al duidelijk. Studenten vinden het meer dan ooit belangrijk om iets te studeren wat relevant is voor de maatschappij en waar ze een deel van hun engagement in kwijt kunnen. Er is op de arbeidsmarkt ook een grote vraag naar mensen met kennis van grondwatermodellen. Bedrijven en vooral studiebureaus vragen geregeld of ik vacatures kan doorsturen of afgestudeerden kan aanbevelen. Het goede nieuws is dat mensen met kennis van grondwatermodellen tegenwoordig erg gegeerd zijn.
Meer weten?
Kris Huijskens
Droogte- en hemelwatercoördinator van Provincie Antwerpen
kris.huijskens@provincieantwerpen.be